Woke

Vier jaar geleden wierp ik op deze plek al eens de vraag op of schepen, als vertegenwoordigers van een mogelijk ‘schuldig verleden’ het maatschappelijk debat ook over zich heen zouden kunnen krijgen. Dat was tentatief, en dus redelijk badinerend van toon. Inmiddels zijn we een paar veldslagen verder, en moet het antwoord ondubbelzinnig ‘ja’ luiden.
De Halve Maen, die ooit de pilgrimfathers westwaarts voerde en later de Hudson verkende, waarbij de bemanning naar verluid niet erg aardig was tegen de inheemse bewoners, lag een poosje in Delfshaven. Daar was niet iedereen in de buurt het mee eens; het schip werd als representant van een fout koloniaal verleden op beschimpingen en erger onthaald.
Het schip ligt inmiddels weer in Volendam, waar ze wat minder politiek correcte scrupules hebben. Ze willen het schip daar zelfs erg graag houden. Volendammers staan niet bekend om hun vluchtelingvriendelijke houding, maar als J.P. Coen alsnog uit Hoorn wordt verbannen en in Volendam asiel aanvraagt, wordt hij vast ook warm onthaald.
Zoniet elders. Wie mee wil tellen is namelijk woke.
Als taalliefhebber gruw ik van dat woord, en eigenlijk als maatschappelijk betrokken meedenker net zo goed. De vertaling ervan: ‘ontwaakt’, veronderstelt dat je daarvoor sliep, of minstens onder een steen leefde.
Ik weet niet hoe het u vergaat, maar dat er veel racisme is in dit land, zelfs geïnstitutionaliseerd racisme, is mij al vanaf mijn jeugd duidelijk. Dat ik zelf ook in de spiegel moet kijken en er mogelijk meer actief tegen had kunnen doen erken ik ook meteen. Maar nu pas ontwaakt, dat laat ik me niet zomaar aanleunen. Het gegeven dat er nu – terecht – massieve aandacht voor is, wil niet meteen zeggen dat we er ons collectief voor moeten doodschamen dat die aandacht eerder niet even groot was.
Het idee dat kolonialisme en andere vormen van uitbuiting zijn weggedrukt uit de geschiedenis herken ik trouwens ook niet. Mijn middelbare schoolleraren maakten er in ieder geval best een punt van; ‘kolonialisme en modern imperialisme’ was een hoofdonderwerp in de geschiedenislessen.
De schepen die al die terugwerkendekrachtploerten overzees brachten, werden daarbij echter nooit aangemerkt als iconen van perfide westerse superioriteit. Ten eerste waren ze bepaald niet superieur aan bijvoorbeeld de Arabische chebec, de Omaanse dhow of de Chinese jonk, die zich op eigen water moeiteloos konden meten met fluit en fregat. Ten tweede: elk schip is een representant van zijn tijd, maar daarmee niet per se van het denken over gelijkberechtiging in die tijd. De schepen werden niet gebouwd als instrument voor onderdrukking, mar voor veilig transport over zee. Hun primaire taak was zorgen dat de mannen die er mee weggingen ook weer thuiskwamen. De VOC was bovendien het bedrijf van een kleine elite; de doorsnee scheepsbouwer of zeilmaker wist waarschijnlijk van de slavenhandel niet eens af.
Over de VOC gesproken: ik ben benieuwd hoe de woke hoofdstedeling zal reageren als het VOC-schip Amsterdam straks, na maanden afwezigheid wegens groot onderhoud, plotseling weer in volle glorie voor het Scheepvaartmuseum prijkt. Ik vermoed dat veel mensen dan opeens ‘ontwaken’ en roepen dat hun safe space wordt bedreigd: het nieuw geclaimde recht om verschoond te blijven van politiek incorrecte beledigingen. Voer voor de talkshows, als het geen Kamervragen worden. Want liever dan in de spiegel te kijken richten we ons op tastbare iconen.
Maar niets zo gratuit als een beeldenstorm, en niets zo dom als het verwarren van safe space met een kaalgeslagen ruimte waarin niets onwelvoeglijks je oog meer treft.
Het Scheepvaartmuseum noemt de ‘gouden eeuw’ voortaan tussen aanhalingstekens en met kleine letters, daarmee erkennend dat het niet voor ieder-een zo’n geweldige tijd was. Het begrip helemaal laten verdwijnen zou namelijk de indruk wekken dat niemand die eeuw ooit eenzijdig verheerlijkt heeft, en dat zou ook weer geschiedvervalsing zijn.
Goed gevonden. Net zo kunnen we, in plaats van de Amsterdam of Halve Maen te slopen, beter het debat aangaan: jazeker, deze schepen vertegenwoordigen een tijd waarin allerlei abjecte ideeën welig tierden. Daar mogen ze ons aan blijven herinneren, want erkenning van het kwaad is de basis voor verandering. Verwar alleen het schip niet met die ideeën zelf, want als representant daarvan voldoen ze maar slecht. Ze zijn immers oneindig veel meer dan dat.
En dus mogen we ze nog steeds, woke en wel, bewonderen om hun schoonheid, hun ambachtelijk vakmanschap en technisch vernuft, én hun bijzondere, onuitwisbare bijdrage aan onze maritieme historie. Haal voor mijn part Coen van het plein, maar laat de schepen varen.