Kruidvat

Wel eens op het Markermeer gezeild? Ik wel. Talloze malen zeilde ik zorgeloos van Enkhuizen naar Hoorn, Lelystad, Amsterdam, Muiden, Marken, Monnickendam, Edam, Volendam en weer terug. Das war einmal.
Zorgeloze zeiltochten over het Markermeer zijn voorbij, zoals ze op de Randmeren al veel langer voorbij zijn. De oorzaak: de onderste helft van ooit de woeste Zuiderzee is verworden tot een ondergelopen grasveld. Enorme bossen fonteinkruid sleuren aan de zwaarden, verstikken de schroef, kleven als reuzenbumpers rond kiel en loefbijter. Je komt niet meer vooruit, en als je er eenmaal in verstrikt zit ook niet meer achteruit. Misschien denk je met veel gas en geweld de schroef nog vrij te kunnen spelen, maar de eerste warmgelopen motoren, kromme assen en afgebroken schroefbladen zijn al gesignaleerd. De KNRM kwam al in moeilijkheden toen na een uitruk op het Naardermeer de haven niet meer bereikt kon worden. Kortom, de lol is er voorgoed af, het gaat nu al om elementaire veiligheid.
Sinds een paar jaar wordt er gemaaid, maar het is, zoals Reinier Steensma van Waterrecreatie Advies in een rapport over de nog te verwachten ellende schrijft, dweilen met de kraan open. Steensma neemt bepaald geen blad voor de mond en dat maakt zijn rapport even leesbaar als onthutsend. Hij beschrijft systematische tegenwerking en wegkijken door Rijkswaterstaat, dat verantwoordelijk is voor alle Nederlandse wateren en formeel eigenaar van alle erin levende waterplanten, maar de fonteinkruidproblemen met groot vertoon van laksheid naar de gemeenten verwijst, die het geld niet hebben voor afdoende maatregelen.
Als die al te verzinnen zijn.
Harm van der Geest en Arie Vonk, beiden ’bentisch ecoloog’, dat wil zeggen zeebodemonderzoeker, zeggen in de laatste IJsselmeerberichten dat we de hele bestrijding van het Fonteinkruid op onze buik kunnen schrijven: ‘Het is de natuur, maaien is een kansloze missie.’ In het bericht klinkt meer pedanterie dan betrokkenheid door. Van der Geest en Vonk mogen dan gepromoveerd ecoloog zijn, de watersportsector, die naar schatting 500 miljoen omzet per jaar genereert kan ze blijkbaar geen barst schelen. Over en uit, je boot ligt voor altijd vast als een huis, leer er maar mee te leven.
Nog erger is het jarenlang wegkijken van de overheden die al heel lang weten dat dit eraan zat te komen maar er niks aan gedaan hebben.
In het Bovenwater, een zeil/suf/roeiplas onder Almere, experimenteert de overheid namelijk al veertig jaar met alle soorten maatregelen tegen fonteinkruid. Maaien werkt, mits over het hele areaal, uiterlijk half mei uitgevoerd en zo dat de planten vlak onder de bodem worden afgesneden. En wat verordonneert Rijkswaterstaat in zijn oneindige wijsheid: niet meer dan tien procent, niet voor 1 juli, en niet lager dan 60 cm boven de bodem. Dan wil je dus vooral géén goede oplossing.
In zijn rapport wijdt Steensma er een verrassend openhartige inleiding aan: ‘Veel mensen hebben geen bijdrage aan dit onderzoek geleverd. Omdat men de uitslag al kende, al wist hoe het zat, de uitkomst gevaarlijk vond, (…) of omdat wij beter eerst uit konden zoeken of het probleem wel serieus bestond.’ ‘Lang heeft men het probleem niet aan willen kaarten. De negatieve effecten van beleid werden onder tafel geveegd. “Kranswier verdringt het fonteinkruid, dus het is slechts een tijdelijk probleem waar we even doorheen moeten”. “U wilt toch liever waterplanten dan die stinkende blauwalg”? Welterusten, slaap lekker.’
Sicco Heerschop, interim-burgemeester van Naarden, schrijft in een al even openhartig advies aan zijn raad dat hij ook niks verwacht van Rijkswaterstaat. Laat de Marker- en Randmeergemeenten samen een ‘aanvalsgroep’ – en vooral geen ambtelijke onderzoeksclub – vormen tegen het huidige maaibeleid, dat willens en wetens afdwingt dat 90 % van het Markermeer en de Randmeren volledig onbevaarbaar blijft.
Er is trouwens wel een oplossing. Fonteinkruid kan duurzaam worden teruggedrongen door het fosfaat weg te nemen, dat door decennialange landbouwafwatering de bodem volledig heeft verzadigd. Fonteinkruid neemt fosfaat op, maar het kost eeuwen maaien voor weer normale, dat wil zeggen natuurlijke waarden zijn bereikt. De bodem afgraven en met schoon zand bedekken is een afdoende maatregel die de natuur niet schaadt en de watersport een toekomst geeft, maar te duur.
Daar moet dus een verdienmodel voor komen, want een cent uitgeven zonder dat je er tenminste drie voor terug-krijgt is in dit gierige krentenwegerslandje uitgesloten. Van fosfaatrijke grond kun je prima PFAS-arme baksteen bakken; bouwimpasse opgelost. Met gemaaid fonteinkruid kun je schone biomassacentrales stoken; weg fijnstofproblematiek. Van gedroogd fonteinkruid kun je papier maken, duurzame textiel, en ga zo maar door. Nu nog een overheid die dat wil faciliteren.
De kringloopeconomie ligt voor onze deur te kabbelen. Niet digitaal, maar daarom niet per se minder sexy.
Hallo start-ups! Wakker worden!