Merkwaardige paradox: het vermogen van homo sapiens om na te denken over de volheid van het bestaan heeft een overweldigende angst voor de leegte meegebracht.
Het gevolg is een nietsontziende veroveringsdrang, die leidt tot het met geweld bezoedelen van elke vorm van maagdelijkheid: van ongerepte streken tot inheemse volken en van de hoogste bergen tot de diepste zee. Dieren, en zelfs veel exemplaren van zijn eigen soort, of het nu gaat om etnische minderheden, religieuze groepen of vrouwen, zijn niet veilig. Homo homini lupus est: de mens is voor zijn medemens een wolf.
Menige biotoop getuigt daarvan. Het regenwoud wordt in duizelingwekkend tempo gekapt, met desastreuze gevolgen voor inheemse stammen en het vermogen van de natuur om onze de spuigaten uitlopende CO2-uitstoot op te vangen. Woestijnen zullen binnenkort geheel van bodemleven verstoken blijven door de slagschaduw van allesbedekkende zonnefarms.
En uiteraard moet ook de zee worden gekoloniseerd en volgeplempt. De zee is van niemand, en dus kun je er doen wat je wilt: leegvissen, vermijnen, als afvalstort gebruiken, dempen of volbouwen. Duikers haalden 4,5 ton rotzooi uit het wrak van de Westhinder voor de Belgische kust: gedumpte netten, lood, ijzer en korren die door vissers achteloos werden verloren of gedumpt. Op koopvaardijschepen is het overigens net zo erg: het besef dat je je afval op zee niet gewoon ‘over de muur’ kunt donderen daagt maar langzaam, en de rederij van de MS Zoë, die boven de Wadden meer dan 300 containers verloor, doet bizar moeilijk over het vergoeden van de schade. Natuurmonumenten vindt water geen natuur en legt zonder blikken of blozen 24 km2 ‘nieuwe natuur’ aan in het voorheen ongerepte Markermeer.
Ondanks massale protesten kwam er een windpark dat de horizonvervuiling bij Urk tot nieuwe hoogten opstuwt. Voor Makkum zal het IJsselmeer binnenkort vol gepoot worden met giga-windturbines: een ruimtebeslag meer dan 15 km2 met een hoogte van 182 meter. De verantwoordelijke bv doet de tenenkrommende suggestie om leuke zeilraces rond de turbines te organiseren: winst voor de watersport! In de Noordzee staan inmiddels meer windparken dan boorplatforms. En recent kwam tech-romanticus Matthijs Sienot (van de ‘groene’ partij D’66) met het onbekookte plan om het IJsselmeer vol te leggen met drijvende zonnepanelen – als het om het veroveren van ongerepte gebieden gaat wordt de ingenieursgeest direct over ons vaardig: we kunnen het, dus we doen het, ongeacht de gevolgen.
Dat brengt me bij een serieus dilemma.
Ik vind die nietsontziende drang om elke leegte op te vullen met menselijke activiteiten en technologie namelijk hartstikke bedreigend, maar ik besef ook dat het in zekere zin draait om een last refuge.
Al jaren ben ik zo groen als het maar kan. Tegelijk ben ik een verklaarde tegenstander van de afbraak van de laatste vrije ruimtes die de mensheid rijk is, waaronder met name de zee.
Ik besef dat ik met die weerstand de mensheid als geheel waarschijnlijk geen dienst bewijs, al valt er naar mijn idee nog volop te discussiëren over de baten van al die zogenaamde groene innovaties, als je ook écht alle kosten meeneemt.
In een overvolle wereld blijft de mens maar één vrije ruimte over: die in zijn eigen geest. Zenboeddhisten weten het al eeuwen: het vacuüm van de oordeelloos observerende geest maakt ons vrij van belastende emoties, waaronder met name het verlangen naar altijd nog méér.
Juist dat verlangen heeft ons in de huidige misère doen belanden, en alleen een rigoureuze tempering ervan kan ons nog redden – maar het gros van de soort homo sapiens heeft niks met zen, is zelfs doodsbang voor de leegte, met als gevolg dat kopen en volplempen de enige écht onverslaanbare religie is geworden, oneindig gevaarlijker dan welke godsdienst ook.
Ik houd juist van die leegte. Ik wijdde een boek aan Zen voor Zeilers; de leegte is mij lief. Ik kan ontroerd raken van het zicht op de open horizon, of dat nu de eeuwig dalende en rijzende kimmen van het wad zijn of de oneindige horizon achter de zich traag verheffende en dalende golfheuvels van de oceaan. Laat anderen zich verlustigen in bossen of bergen, maar laat de zeilers de zee. Kijk om je heen, in de ruimte of in de geschiedenis: van volte komt spijt. Altijd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten