Genderneutraal

O Neeltje Jacoba, met je lekkere kont
Je stevige flanken en je sierlijke front
Jouw hart is van ijzer, en je haren van touw
Maar voor mij ben je mooier dan de mooiste vrouw.
Hoewel ik geen smartlappenafficionado ben, heeft bovenstaand lied van de Mixers van meet af aan indruk op mij gemaakt. Het fundament onder het aansprekende refrein is namelijk een herkenbaar narratief dat het varend erfgoedbehoud op invoelende wijze weergeeft, met een al even aansprekend resultaat:
Ik heb je geschuurd, het heeft lang geduurd
en alles geschilderd piekfijn
Je hout gevernist, nu ben je beslist
een schoonheid zo prachtig van lijn
Al varen veel schepen ons sneller voorbij,
het kan me niet schelen; de mooiste ben jij!
Nu is Neeltje Jacoba een vrouwennaam, zoals heel veel schepen sinds mensenheugenis een vrouwennaam hebben; weinig creatief wellicht, maar wat doe je eraan. Zoals zeelui in vroeger dagen meestal mannen waren, zo waren schepen vrouwelijk: de zeeman was begrijpelijkerwijs verknocht aan het vaartuig dat hem in een vijandige omgeving in staat stelde om te overleven en de kost te verdienen, en zorgde ervoor als was het zijn geliefde. Zonder overdrijving kun je stellen dat het benoemen van een schip als een vrouwelijke entiteit dus niets minder is dan een volstrekt logisch eerbetoon.
Maar de tijden veranderen. Het benoemen van allerlei zaken als specifiek mannelijk of vrouwelijk is in veel gevallen niet meer politiek correct, ofwel ‘PC’. En wie niet PC is, kan tegenwoordig op een hoop agressie rekenen.
Dat ondervond ook het maritiem museum in het Schotse Irvine. Dat maakte recentelijk bekend dat het schepen van een ‘genderneutrale aanduiding’ gaat voorzien. Dat doet het niet vrijwillig: vandalen hebben al meerdere malen dure borden beschadigd waarop de aanduiding ‘she’ werd gebruikt.
Dat werd museumdirecteur David Mann te gortig: ‘Er is maar een beperkt budget en om dat te moeten besteden aan het herstellen van dure borden in plaats van aan het in onze ogen veel belangrijker erfgoedbehoud is doodzonde.’ Noodgedwongen wordt nu gezocht naar een genderneutrale aanduiding. Ik ben benieuwd waar ze mee komen.
Wat me nu vooral bezighoudt is wat nu precies het argument van de vandalen is. Want je kunt wel politiek correct willen zijn, maar welke vorm van agressie schuilt er in vredesnaam in die vrouwelijke aanduiding? Ik ben daar serieus over aan het nadenken, maar de oplossing wil niet dagen, hoezeer ik me ook in de nieuwste inzichten op dit gebied probeer te verplaatsen.
Een soortgelijk onbegrip overviel me toen ik las hoe culi-recencente Angela Hui in haar recensie een nieuw Londens restaurant afbrandde waar ‘uitsluitend witte westerse mannen werken’ terwijl het menu voornamelijk Aziatische invloeden laat zien: een vorm van culturele diefstal die blijkbaar onpeilbare identiteitstrauma’s loswoelt.
Zoiets moet er ook aan de hand zijn met vrouwelijke schepen; vandaar het lied aan het begin van dit stukje. Die lekkere kont van de Neeltje Jacoba is immers een schoolvoorbeeld van de male gaze, om nog maar te zwijgen van haar sierlijke front. En dat er iets mooier zou kunnen zijn dan de mooiste vrouw is ongetwijfeld een vorm van onverteerbare micro-agressie jegens elke minder bedeelde draagster van het vrouwelijk geslacht. Geen lofzang kortom, maar een #metoo-verhaal van ongekend schrijnende proporties.
Ik vermoed echter je zulke gruwelen niet kunt voorkomen met een genderneutrale aanduiding. In een museum kun je met veel zorgvuldig geherformuleer wellicht de schijn van genderneutraliteit nog ophouden, maar daar verander je het ingesleten taalgebruik natuurlijk niet mee.
Toch hebben David Mann en Angela Hui me wel aan het denken gezet. Zo vraag ik me nu af of ik als ooit-Fries wél les mag blijven geven in wadzeilen met een lemmeraak, maar me bijvoorbeeld verre moet houden van een cursus manoeuvreren op de Schelde met een hengst. En ik mag dan wel een kapiteinsbevoegdheid hebben voor schepen en wateren die nog veel exotischer zijn, maar is het geen culturele toe-eigening als ik me daarop ook daadwerkelijk begeef?
Zo zit het leven vol voetangels en klemmen, en de hokjes waarin al die PC-regels ons plaatsen worden steeds enger. Daaraan toegeven is misschien heel wijs – Mann meldt dat hij ‘begrip heeft voor de veranderingen in de samenleving’ – maar ook een gebed zonder eind. Want als Neeltje Jacoba geen vrouw meer mág zijn, is dat dan niet net zo erg als dat ze het móet zijn?